चूडामणि बन्धु (१९९५ ज्येष्ठ, पाल्पा सुपुत्र : डिल्लीराज उपाध्याय रेग्मी र हरिप्रियादेवी रेग्मी) नेपाली साहित्यकारहरूमध्ये अग्रज , त्रिभुवन विश्वविद्यालयका वरिष्ठ प्राध्यापक एवम् प्राज्ञ व्यक्तित्व हुन् । उनलाई जीवनीपरक सिर्जना, समीक्षा, अनुसन्धान, भाषाविज्ञान, बालसाहित्य, लोकसाहित्य आदि अनेक क्षेत्रमा विशेषज्ञका रूपमा आदर गरिन्छ । यहाँ बन्धुलाई देवकोटाको जीवनी लेखन, देवकोटाको बहुकोणीय कृति देवकोटा लेखन र देवकोटाका कविता, कथा, गीत आदि सम्पादक व्यक्तित्वका रूपमा देवकोटा विषयक स्रोत व्यक्तिका रूपमा लिइएको छ । बन्धुका महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा (बाल, २०१८), मोतीराम भट्ट (२०६४) कलाकार अरनिको (सह कृष्णप्रसाद पराजुलीसँग, २०६५) देवकोटा (२०३६), जस्ता जीवनी कृतिहरू प्रकाशित छन् । उनका. नेपाली भषाको उत्पत्ति (२०२५), भाषाविज्ञान (२०३०), सिञ्जाली स्टडी इन लिङ्ग्विस्टिक विहाभियर (सं १९७३), क्लज प्ल्याटर्स इन नेपाली (१९७३), अनुसन्धान प्रबन्धको रूप र शैली (२०३५) कर्णाली लोकसंस्कृति खण्ड ४ (२०३८), अनुसन्धान तथा प्रतिवेदन लेखन (२०५२), भषाविज्ञानका सम्प्रदाय (२०५३), नेपाली लोकसाहित्य (२०५८) जस्ता कृतिहरू प्रकाशित छन् । बन्धुका अनेक सम्पादित कृतिहरू प्रकाशित छन् । उनका साझा कविता (२०२५), साझा एकाङ्की (२०२५), लक्ष्मी कवितासंग्रह (२०३३), लक्ष्मी कथासङ्ग्रह (२०३४), लक्ष्मी गीतिसङ्ग्रह (२०४०), स्मृतिका केही पृष्ठ (२०४१), चिल्ड्रेन बुक्स एन्ड रिडिङ इन नेपाल (इ.१९८७), नेपाली व्याकरणका केही पक्ष (२०४५), आधारभूत प्राविधिक शब्दावली (२०५२), मौलिक कृति (२०४८), संस्कृत सूक्ति (२०४८), नेपाली बालविश्वकोश (२०६०), नेपाली साहित्यको इतिहास खण्ड १ (२०६१), जगदम्बा नेपाली साहित्यको बृहत् इतिहास खण्ड १ र २ (२०७४ र २०७६) जस्ता विविध कृतिहरू प्रकाशित छन् । विविध विषय क्षेत्रका विशेषज्ञका रूपमा स्थापित बन्धुका देवकोटाका विषयमा मात्रै पाँचवटा कृति प्रकाशन भएका छन् यसै विशेषज्ञतालाई लिएर युवा कवि एवम् समीक्षक रमेश शुभेच्छुले देवकोटा विषयमा गरेको कुराकानीलाई यस शृङ्खलाको विशेष सामग्रीका रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ । यस अन्तर्वार्ताले देवकोटाका विविध पक्ष उजागर गरेको छ । सम्पा.
वार्ताकार
रमेश शुभेच्छु युवा पुस्ताका सक्रिय स्रष्टा, द्रष्टा एवम् साहित्यिक सञ्चारकर्मी हुन् । उनका अनेक कृति, फुटकर लेखरचना र अन्तर्वार्ताहरू प्रकाशित छन् । उनले नेपालका विशिष्ट विद्वान्हरूसँग प्रबन्ध वार्ताहरू लिएका छन् । उनले प्रबन्धवार्ता गरेका विद्वान्मध्ये डा. चूडामणि बन्धु पनि एक हुन् । यहाँ उनले बन्धुसँग गरेको देवकोटा विषयक वार्ताको सारलाई प्रस्तुत गरिएको छ । यो वार्ताले देवकोटाका विविध पक्षलाई समेटेको छ ।
सम्पा.
गुरु नमस्कार
नमस्कार
आज म यहाँसँग देवकोटा विषयमा केन्द्रित कुराकानीका लागि आएको छु ।
हुन्छ गरौँ न ।
यहाँको जन्म साल १९९५ । यहाँले देवकोटासँग साक्षत्कार हुने अवसर पाउनुभयो ?
मलाई महाकवि देवकोटासँग साक्षात्कार हुने सौभाग्य मिलेन ।
यहाँको युवा उमेरमा महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा शीर्षकमा बालजीवनीको कृति प्रकाशन भएको छ । यो कृति लेख्नका लागि अभिप्रेरक पक्ष के हो ?
मैले भनिसकेँ, मलाई महाकवि देवकोटासँग साक्षात्कार हुने सौभाग्य मिलेन । काठमाडौँ आउनु भन्दा अघि एक पटक बनारसको पुस्तक पसलमा मैले हिन्दीमा संसारका महापुरुषहरूबारे लेखिएका ससाना बालपुस्तक भेटाएँ । ती एक रुपिँयाका थिए, मलाई पनि त्यस्तै पुस्तक तयार गर्ने विचार आयो । त्यस बेला म विद्यालयमा पढाउँथेँ र बालबालिकाका लागि सरल भाषामा महापुरुष जीवनी तयार गरेमा उनीहरूलाई प्रेरणा मिल्छ भन्ने विचारले यो काम थालेको थिएँ । त्यस ताका देवकोटा मेरालागि आदर्श महापुरुष थिए र मैले पहिलो बालजीवनी देवकोटाबारे लेख्ने विचार गरेँ ।
साक्षात्कार नभएको प्रतिभाका विषयमा जीवनी सिर्जना गर्दा कसरी सामग्री सङ्कलन गर्नुभयो ?
मेरो जीवनी मालाको त्यो पहिलो कृति २०१८ सालमा प्रकाशित भएको थियो । नित्यराज पाण्डेले महाकवि देवकोटाबारे ग्रन्थ लेखी मदन पुरस्कार पनि पाइसकेका थिए र उनको कृतिका साथै केही पत्रपत्रिका र केही मित्रहरूबाट सूचना जम्मा गरी त्यो तयार गरेको थिएँ ।
यहाँले देवकोटाको त्यही जीवनी कृतिलाई बीज बनाएर देवकोटा शीर्षकको जीवनीपरक वृहत् समालोचना ग्रन्थ प्रकाशन गर्नुभयो । यो ग्रन्थ लेखनको अभिप्रेरक पक्ष चाहिँ के होला ?
‘महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा’ बाल जीवनी भए पनि यसलाई धेरैले मन पराए । छिटै सकियो र त्यसको अर्को संस्करण पनि प्रकाशित गरेँ । साझा प्रकाशनको स्थापनापछि क्षेत्रप्रताप अधिकारी त्यहाँ महाप्रबन्धकका रूपमा आएका थिए । सुरुका दिनमा त्यस ताका साझा प्रकाशनले विभिन्न विधाका सङ्कलन पनि तयार गर्ने योजना बनाएको थियो । मैले साझा कविताको सङ्कलन र सम्पादन गरी दिएँ । त्यसको लगत्तै साझा एकाङ्कीको सम्पादनको अभिभारा पनि मैले लिनु प¥यो । यी दुवै काम सके पछि लेखनाथ, देवकोटा र समका बारेमा महत्त्वपूर्ण ग्रन्थ तयार गर्ने सहमति भयो । कुनै विशेष परियोजना होइन । ग्रन्थ तयार भएर छापेपछि नियमानुसारको रोयल्टी पाउने सर्त थियो ।
देवकोटा विषयको त्यति गहन कृति तयार पार्न के कस्ता सङ्घर्ष गर्नु पर्यो ?
देवकोटा कृति तयार पार्नका लागि मैले आफ्ना तर्फबाट निकै खोज र अध्ययन पनि गर्नु प¥यो । त्रिभुवन विश्वविद्यालयको शिक्षणको जिम्मेवारी त छँदै थियो । भाषाविज्ञानमा विद्यावारिधि पनि गर्दै थिएँ । देवकोटाको व्यक्तित्व र कृतित्वबारे चाहिने सामग्री जम्मा गरेपछि सबैलाई व्यवस्थित गरेर तिनको अध्ययन गरी टिपोट बनाएर ओलम्पियाको नेपाली टाइप राइटरमा सोझै लेख्थेँ । संशोधन र परिवर्तन गरेका पृष्ठहरूलाई मात्र पुर्नटङ्कन गर्थेँ । यो २०३३ तिरै तयार गरेको भए पनि २०३६ मा मात्र प्रकाशित भयो ।
देवकोटा विषयक सामग्री सङ्कलन कतिको सहज थियो ?
देवकोटाबारे प्राथमिक र गौण सामग्रीको सङ्कलन गर्नु त्यति सजिलो थिएन । उनका कतिपय कृतिहरू अप्रकाशित नै थिए । देवकोटाका समकालीन लेखक कविहरूलाई भेटेँ, सूचना लिएँ, संवाद गरेँ । महाकविको घर गएर उनकी धर्मपत्नी मनदेवी देवकोटा अनि छोरा पद्मप्रसाद देवकोटालाई भेटेँ । उहाँहरूको सदासयताले निकै अप्रकाशित सामग्री पनि हेर्न सक्ने भएँ । यसै अवधिमा मैले ‘लक्ष्मी कथासङ्ग्रह’, ‘लक्ष्मी कवितासङ्ग्रह’ र ‘लक्ष्मी गीतिसङ्ग्रह’को पनि सङ्कलन र सम्पादन गरेको हुँ । त्यसताक कतिले मलाई साझा प्रकाशनकै लेखक भन्थे भने कतिले देवकोटामा विद्यावारिधि गरिरहेको ठान्थे । झन् ‘देवकोटा’ निस्के पछि त उनीहरूको ठनाई बलियो भएको थियो । आफुलाई भने चम्स्कीको सिद्धान्त खार्नु पर्ने पीडा छँदै थियो ।
यहाँले जानेबुझेरै देवकोटा कृतिलाई जीवनीपरक समीक्षाका रूपमा प्रस्तुत गर्नुभएको हो कि लेख्दै जाँदा त्यस रूपमा तयार भयो ?
देवकोटालाई भौतिक रूपमा नचिनेको र कृतिका आधारमा मात्र उनलाई आदर्श मानेकाले जीवनी र कृतिलाई मिलाएर यस ग्रन्थको निर्माण गर्ने योजना बनाएको हुँ । तयार भएपछि समालोचाना पनि भएछ, अझ जीवनीपरक समालोचना भएछ । त्यस बेला जीवनीपरक समालोचना कुन चराको नाउँ हो मलाई थाहा थिएन ।
यहाँले केही त सङ्केत गरिसक्नु भएकोछ । यहाँले लक्ष्मी कवितासङ्ग्रह पनि सम्पादन गर्नुभयो । लक्ष्मी कवितासङ्ग्रह (२०३३) को सम्पादनको जिम्मेवारी कसरी आयो ? यो कृति यहाँको योजनाले बन्यो कि साझा प्रकाशनको योजनामा बनेको हो ?
मैले अघि नै भने ‘देवकोटा’ लेख्ने क्रममा महाकविका कविताहरूको अध्ययन गर्न उनका प्रकाशित र अप्रकाशित कृतिहरूको अध्ययन गर्नु पर्ने थियो । उनका अप्रकाशित कृतिको अध्ययन गर्न देवकोटाकै कविकुञ्जमा गएँ । देवकोटाका इन्द्रेनी कालका र त्यसपछिका कृतिको अध्ययन गरेपछि त्यस समयावधिका कविताकृतिको राम्रो सङ्कलन गर्न सकिने देखियो । त्यस कालमा कविताको सङ्कलन तयार गर्न देवकोटा आफै सक्रिय रहेको कुरा उनका हस्तलिखित र टङ्कित पाण्डुलिपिहरू हेर्दा थाहा भयो । उनका गीत र कविताका कापीहरू पनि भेटिए । देवकोटाले यस अवधिमा आफ्ना कविताहरूको संशोधन, परिष्कार र पुनर्लेखन पनि गरेको देखियो । महाकवि देवकोटाले आफ्ना कविता एक पटक लेखेपछि फर्केर हेर्दैनन् भन्ने कुरा होइन रहेछ भन्ने कुरा ती विभिन्न पाठहरू हेर्दा थाहा भयो । मैले एउटै कविताका दुई – तिन पाठमध्ये सङ्कलनका निम्ति एउटाको छनोट गर्नु पर्ने भयो । यो काम सजिलो थिएन । तर त्यसरी छनोट गर्दा पछिल्लो पाठलाई लिने प्रयास भयो । कविताका अन्य पाठबारेको सूचना मैले ‘लक्ष्मी कवितासङ्ग्रह’को परिशिष्टमा राखेँ ।
यहाँले प्रारम्भिक खोजका क्रममा भेटेका पाठलाई त परिशिष्टमा राखिदिनुभयो अरू पनि केही छुटेका होलान् कि ? यहाँलाई के लाग्छ ?
मैले भेटेसम्म समेटेको छु । अनुसन्धानको क्रम सकिँदैन ।
यहाँले कविता सङ्कलन गरिसकेपछि लक्ष्मी कवितासङ्ग्रह नाम जुराउने आधार के
थियो ?
यहाँले सोधेको प्रश्न स्वाभाविक हो । सङ्कलनको नाम के राख्ने ? महाकवि देवकोटाले आफ्ना निबन्धलाई ‘लक्ष्मी निबन्धसङ्ग्रह’ भने जस्तै ‘लक्ष्मी कवितासङ्ग्रह’ राखेँ ।
भनेपछि लक्ष्मी गीतिसङ्ग्रह’ र ‘लक्ष्मी कथासङ्ग्रह’ को शीर्षको नामकरणको आधार पनि यही हो नि होइन ?
हो ।
यहाँले सम्पादन गरेको कृति देवकोटाको कविताकृति इन्द्रेणी कालीन कविताकृति हो । देवकोटाको कवि प्रतिभाको मूल्याङ्कन इन्द्रेणी कालीन सिर्जनासँग जोडेर बढी गरिन्छ । यहाँका दृष्टिमा देवकोटा कस्ता कवि हुन् ?
देवकोटा आद्यन्त मानवतावादी कवि हुन् । उनी सुरुका स्वच्छनदतावादी र पछिका स्वच्छन्दतावादी, क्रान्तकारी कवि हुन् । उनको लक्ष्मी कवितासङ्ग्रहमा धेरै जसो २०१३ सालमा पुनर्लेखन र परिष्कार गरिएका अनि रचिएका कविता राखिएका हुन् । सम्भवतः त्यसै साल उनी यी कविताहरू प्रकाशित गर्न चाहन्थे । २०१३ साल देवकोटाको कविता–गीत रचनाको स्वर्ण वर्ष हो ।
यहाँको सम्पादनमा लक्ष्मी कथासङ्ग्रह (२०३४) पनि प्रकाशनमा आयो । यो कृति सम्पादनको पृष्ठभूमिबारे जानकारी पाऊँ न ।
साझा प्रकाशनमा देवकोटाको हस्तलिखित कथाहरूको एउटा पाण्डुलिपि रहेछ । त्यो त्यस ताका महाप्रबन्धक सान्तनु पन्तले मलाई देखाउनु भयो । त्यो हेरेपछि ती ५ ओटा कथा अनि शारदा र अन्यत्र प्रकाशित कथालाई सङ्कलन गरेमा एउटा कथासङ्ग्रह तयार हुन सक्ने मैले देखेँ । यो कुरा मैले महाप्रबन्धक पन्तज्यूलाई बताएँ । उहाँले प्रकाशन गर्ने निर्णय गरेपछि ती कथाहरूलाई टङ्कित गरियो र प्रकाशनार्थ पाण्डुलिपि तयार भयो । देवकोटाका कविताको छनोट गर्नु पर्ने जस्तो अवस्था यसमा थिएन । केही शब्द र वाक्यलाई प्रचलित व्याकरणका नियमअनुसार मिलाउनुबाहेक अरू केही गर्नु परेन ।
कस्तो संयोग परेछ । यस कृतिको सम्पादनले देवकोटाको जीवनीलाई सहयोग पुगेको जस्तो देखिन्छ । उहाँका कथामा केही जीवनीका पाटा पनि त समेटिएका होलान् नि ?
हो । देवकोटाको जीवनी लेख्नलाई कथाको पाण्डुलिपिले मलाई महत्त्वपूर्ण सामग्री दियो । यसैमा देवकोटाले १०० ओटा कथा लेख्ने योजना बनाएको र तिनको शीर्षक पनि लेखेको पाइयो । यसैमा देवकोटाले नेपाली साहित्यका विविध क्षेत्रको लेखनमा क्रान्ति गर्ने योजनाको रूपरेखा पनि बनाएको पाइयो । त्यसको चर्चा प्राध्यापक वासुदेव त्रिपाठीले आफ्ना लेखमा गर्नुभएको छ ।
यहाँका दृष्टिमा देवकोटा कस्ता कथाकार हुन् ?
देवकोटा सामाजिक कथाकार हुन् । कवितामा उनी कल्पनामा उडे र स्वच्छन्दतावादी भए । कथामा उनी धरतीमा ओर्ले र यथार्थवादी भए । सामाजिक विकृति, गरिबी, बालमनोविज्ञान, मानवीय चरित्र तथा नारीहरूको अस्मितालाई उनले कथाको विषय बनाए ।
कस्तो सटिक विश्लेषण । म आज सारभूत कुरा मात्र खोज्दैछु । यहाँले देवकोटाकै अर्को कृति लक्ष्मीगीतिसङ्ग्रहको पनि सम्पादन गर्नुभएको छ ? यो कृति सम्पादनको पृष्ठभूमि त कविता सङ्कलन नै होला ? केही अनुभव बताइदिनोस् न ।
लक्ष्मी गीतिसङ्ग्रह पनि लक्ष्मी कवितासङ्ग्रहको सङ्कलनका क्रममा तयार गरिएको हो । २०१३ सालमा देवकोटाले आफ्ना गीतहरूको सङ्कलन तयार गरेको कुरा उनले सङ्कलित गीतका कपीका ‘गीतिसङ्ग्रह २०१३’ लेखेको कापीबाट स्पष्ट हुन्छ । देवकोटाका गीतका सङ्कलन तीन कापीमा थिए होलान् । दोस्रो कपी नै फेला परेन । पहिलो र तेस्रो कपीका अनि अन्यत्र छरिएका जति सबैलाई समेटेर ‘लक्ष्मी गीतिसङ्ग्रह’ तयार भयो । उनैले यिनको परिष्कार गरेर प्रकाशनका निम्ति तयार गरेका जस्ता थिए । पाएसम्मका गीत सङ्कलन गर्ने प्रयास गरे पनि केही छुटेका हुन सक्छन् ।
देवकोटाका अरू गीत पनि फेला परून् । हामी पढ्न पाऊँ । यहाँका दृष्टिमा देवकोटा कस्ता गीतकार हुन् ?
देवकोटा आफ्ना समयका कविता क्षेत्रका महाकवि जस्तै गीति क्षेत्रका महान् गीतकार हुन् । उनले सुरुदेखि नै गीतको रचनामा रूचि लिएका थिए र तिनको गायन पनि भएको थियो । उनको ‘गाइने गीत’ बढी स्वच्छन्दतावादी प्रकृतिको थियो तर २०१३ सालका गीतहरू उनका कविताझैँ स्वच्छन्दतावादी–क्रान्तिकारी भए ।
यहाँले स्वच्छन्दतावादी क्रान्तिकारी भन्नुभयो । देवकोटालाई स्वच्छन्दलतावादी प्रगतिवादी दुवै चरित्रमा विशेषत पहाडीपुकारदेखि नै देखिन्छ । यी पद चयनबारे यहाँको धारणा केही पाऊँ न ?
२०१३ सालमा उत्कर्षमा पुगेका देवकोटाका कविता र गीतलाई स्वच्छन्दतावादी–प्रगतिवादी भनिएको हो र खास गरी पठनपाठनका क्रममा यो विशेषण निकै चल्यो पनि । तर धेरै जसो माक्र्सवादी सौन्दर्यशास्त्रीहरू देवकोटालाई प्रगतिवादी भन्नु भन्दा क्रान्तिकारी नै भन्न उचित देख्छन् ।
देवकोटा र रवीन्द्रनाथ ठाकुरबाट अभिप्रेरित भएको कुरा यहाँको जीवनी पनि बोल्छ । देवकोटाले बङ्गाली भाषाकै वर्णमाला किनेर पढेको पनि पाइन्छ । उनको गीतिकारितालाई तुल्य रूपमा हेर्न सकिने कुनै सम्भावना छ ?
प्रतिभाको कुरा गर्ने हो भने हाम्रा देवकोटा रवीन्द्रनाथ ठाकुर भन्दा माथि होलान् । तर अभ्यासमा देवकोटा धेरै पछि परे । देवकोटाले अध्ययन र अभ्यास गर्ने समय पाएनन् । कविता र निबन्धबाहेक देवकोटाले अन्य विधामा पर्याप्त अभ्यास गरेनन्, गीत लेखनमा पनि ।
रवीन्द्रसङ्गीतको चर्चा गर्ने गरिन्छ । उनी गायक पनि थिए । यहाँले कतै एउटा लेखमा नेपालमा देवकोटा सङ्गीतको विकास गर्न सकिने सम्भावनालाई देखाउनुभएको थियो । म अलिकति बढी तुलनात्मक पक्षमा जिज्ञासु रहेँ ।
रवीन्द्रनाथ ठाकुरले २००० भन्दा बढी गीत लेखेका थिए । देवकोटाले लेखेका गीत २०० जति पुग्लान् कि ? ठाकुर बङ्गालका सुसंस्कृत सम्पन्न परिवारका सदस्य थिए । उनलाई नपुग्दो केही थिएन । उनले सङ्गीतको अभ्यास गरेका थिए । उनलाई प्रशस्त वातावरण पनि थियो । उनका गीत उनकै स्वरमा सुन्न पाइन्छ र अरू धेरैले उनका गीत गाइदिएर रवीन्द्र सङ्गीतको विकास भयो । रवीन्द्र सङ्गीतको बङ्गाली संस्कृतिमा ठूलो योगदान छ । देवकोटा सङ्गीतको पनि विकास गर्न सकिन्छ भनेर मैले एउटा सानो लेख २०५६ साल कार्तिक २० गतेको गोरखापत्रमा लेखेको थिएँ । त्यो रचना (१०४, २०६८) मा पुर्नमुद्रित छ । देवकोटाका राम्रा गीतहरू छानेर राम्रै सङ्गीतकारले गाउनु पर्छ । देवकोटा सङ्गीतलाई रवीन्द्र सङ्गीत जस्तै जस्तै बनाउन सकिन्छ ।
यहाँले देवकोटा सङ्गीतको सम्भावनालाई पनि देखाउनुभयो । सरसरती हेर्दा नेपाली साहित्यका विश्वकविका रूपमा चिनाउन लायक प्रतिभा लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा हुन् । उनका समग्र कृतिको प्रकाशनका लागि प्रयास अहिलेसम्म पनि किन भइरहेको छैन ?
विश्वकविका रूपमा देवकोटालाई संसारमा चिनाउन केही विदेशी र स्वदेशी लेखक तथा अनुवादकले गरेको प्रयास प्रशंसनीय छ । एउटै मुनामदनका अनेक अनुवाद भइसके । तर उनका छरिएका कविता र गीतहरूको सङ्कलन पनि अहिलेसम्म हुन सकेको छैन । उनका सम्पूर्ण रचनाको सङ्कलन गरी देवकोटा ग्रन्थावलीका रूपमा प्रकाशन हुनु पर्ने हो । यसका लागि राम्रै लगानी गर्नु पर्ने हुन्छ ।
विश्वप्रसिद्ध स्रष्टा सेक्सपियरका जस्तै हाम्रा देवकोटाको जन्मघरलाई साहित्य प्रेमीहरूको तीर्थस्थल बनाउन किन विलम्ब भइरहेछ ?
महाकविको जन्मघरलाई एउटा सुन्दर सङ्ग्रहालयका रूपमा विकसित गरेर साहित्यप्रेमीहरूको तीर्थस्थल बनाउने तयारी भइरहेको मैले सुनेको हुँ । तर यस काममा निकै विलम्ब भएको छ । यसरी विलम्ब हुँदा सङ्ग्रहालयका लागि ठाउँ पाउन गाह्रो हुन्छ, पाए पनि महँगो पर्छ । साहित्यप्रेमीहरू देवकोटालाई बुझ्नबाट वञ्चित हुन्छन् । विभिन्न व्यक्तिसँग रहेका देवकोटासम्बन्धी सामग्री पनि हराउने र नष्ट हुने सम्भावना रहन्छ । देवकोटा सङ्ग्रहालय बनाउने जिम्मा नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानलाई दिइएको छ भन्ने सुनेको छु । आशा गरौँ, यो कार्य छिटै सम्पन्न होस् ।
देवकोटा सङ्ग्रहालय निर्माणका लागि नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानले जग्गा पाइसकेको भन्ने सुनिएको छ । यो आशा छिटै पुरा होला हामी कामना गरौँ ।
यो आवश्यकता हो । हामी र विदेशीका लागि पनि नेपालका महाकविको सङ्ग्रहालय नहुनु दुखद कुरा हो ।
