 टङ्कप्रसाद न्यौपाने (२००९ माघ १६, चुङमाङ, धनकुटा, हाल : सुनसरी नेपाली भषाासाहित्य र समीक्षाका क्षेत्रमा परिचित प्रतिभा हुन् । उनका साहित्यको रूपरेखा, व्यवहारिक अनिवार्य नेपाली व्याकरण, भाषाविज्ञानको रूपरेखा, कानुन क्षेत्रको नेपाली, नेपाली ध्वनिशास्त्र, विशेष नेपाली : प्रयोजनपरक नेपाली, मानक नेपाली व्याकरण र कार्यमूलक लेखन, रूपविज्ञान आदि भाषा र भाषाविज्ञानसँग सम्बन्धित कृति प्रकाशित छन् । उनी भाषापरक अध्ययनका साथै राम्रा समीक्षक हुन् । त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट सेवानिवृत्त न्यौपाने विभिन्न भषाको तुलनात्मक अध्ययन गर्ने सामथ्र्यका प्रतिभा हुन् । उनलाई शिक्षासेवाका साथै भाषा,साहित्यको सेवाका नाममा दिइने विभिन्न पुरस्कार, सम्मान र पदकहरू प्राप्त छन् । उनका शुभचिन्तकहरूले उनकै नाममा प्रतिष्ठान स्थापना गरेर भाषासाहित्यको विकासको पहल कदमी पनि लिएका छन् । साहित्य सागरको प्रस्तुत शृङ्खलामा न्यौपानेको गुरुङ रामप्रकाश समथिङको पछिल्लो कथाकृतिमाथि लेखिएको समीक्षा समेटिएको छ । यस समीक्षाले कृतिका कथाको विषयवस्तुको उठानसहित मूल प्रवृत्ति केलाउने प्रयास गरेको छ ।–सम्पा.
|
समथिङ अर्थात् गुरुङ रामप्रकाश समथिङ व्यक्ति एक प्रतिभा र क्षमता अनेक भएका व्यक्तित्त्व देखिन्छन् । २०२६ माघ २९ गते पाँचथरको साबिक नाङ्गिनमा जन्मिएर फिदिम (फेदेन) लाई कर्मस्थल बनाइरहेर मानव अधिकार चेतना र विकास केन्द्र, द रेयुकाई नेपाल, नेपाल रेडक्रस सोसाइटी, नेपाल पत्रकार महासङ्घ, मानव अधिकार तथा शान्ति समाज, सामुदायिक पुस्तकालय जस्ता दर्जनौँ सामाजिक सङ्घसंस्थामा संलग्न समथिङले समथिङ साहित्यिक राष्ट्रिय पुरस्कार अक्षयकोष २०७५ को समेत स्थापना गरेका छन् ।
२०६४ मा कविता र २०६९ मा कथा क्षेत्रबाट कथाकारिताको यात्रा सुरु गरेका समथिङका मान्छेको पीडा (२०६९), याक्साभित्रका कथाहरू (२०७३) र पछिल्लो सङ्ग्रह कथा जिन्दगीको (२०७६) हुन् । यसै लेखकले विमोचन गरेको कथा जिन्दगीको पुस्तकको नाम सुन्दा यो समथिङको जिन्दगीको सस्मरण भन्ने अनुभूत भएको थियो तर यो त अरूका जिन्दगीको कथा पो रहेछ । उनी बाह्रवटा कथाहरू सङ्गृहीत सबै कथाहरूमा कथाकार सर्वज्ञ, सर्वदर्शी दृष्टिविन्दुको प्रयोग गर्दछन् । यसैले स्वतन्त्र रहेर विभिन्न किसिमका जिन्दगीको आख्यानीकरण यस सङ्ग्रहको शैली हो । यहाँ कथासिद्धान्तका आधारमा भन्दा आस्वादनका प्रभावका आधारमा ती कथाहरूको पठन प्रभाव अभिव्यक्त गरिएको छ ।
कविले श्रीमतीको कचकच त बेहोर्नु पर्दछ नै किनभने उनीहरूलाई कविताको महत्व थाहा हुँदैन तर थाहा पाउने नेपाल सरकारबाट पनि साहित्यकारहरू ठगिएका छन् । उनीहरूलाई न त प्रदेश सरकारले हेर्छ न त स्थानीय सरकारले । यस कथाको कवि पात्र किरण अन्त्यमा उपचार गर्न नसक्ने अवस्थामा पुगी पत्रपत्रिका, किताब, सम्मानपत्र, कापी र कलमलाई सिरानी हालेर यस पृथ्वीबाट बिदा लिएको दु:खान्त परिणति यस कथामा पाइन्छ ।
‘चकुसेको जिन्दगी’ पनि रक्सी सेवनका परिणतिमा आधारित कथा हो । चकुसे अर्थात् चन्द्र, कुमार र सेसेमी । यी तीनजना गाउँमा खोयाबिर्के टोलीका नाममा परिचित छन् । माइलीका भट्टीमा लडुन्जेल रक्सी खाने यिनीहरूका चरित्रमा अकस्मात्् परिवर्तन हुन्छ । जग्गा बन्धकमा राखेर तीनैजना साउदी अरब पुग्दछन् तर केही महिनाको काम हेरेपछि मालिकले काम गर्न नसक्ने भनेर नेपाल फर्काउँछ । नेपाल फर्केपछि पनि पुरानै बानीमा रहेका चकुसेहरूले रक्सीकै सुरमा विवाह गर्दछन् तर तीनैजना श्रीमतीहरू पनि रक्स्याही हुन्छन् । अन्त्यत: ती छ जनाकै मृत्यु रक्सीका कारणले भएको छ ।
डलरको ताप वैदेशिक रोजगारीमा लागेका युवाहरूको दु:खद दाम्पत्य जीवनको कथा हो । यस कथामा मूलत: दुई नारी पात्र छन् : मैयाँ र कविता । मैयाँका श्रीमान्ले विदेशबाट डलर पठाउन थालेपछि उसको यौनाङ्ग ताती ब्वाइफ्रेण्डसँग मैयाँले रोमान्स गर्न थालेकी छे । मैयाँको रवाफ देखेर आफ्ना श्रीमान्लाई विदेश जान उत्प्रेरित गरेकी कविताले श्रीमान् पूर्णेले विदेशमा श्रम गरेर विश्वासमा सबै पैसा श्रीमतीलाई पठाएपछि श्रीमतीचाँहि आबारा किरणसँग यौनभङ्ग गर्दै पोइला जान्छे । उनीहरू भागेर दार्जिलिङ जान्छन् । विदेशबाट फर्किएको पूर्णेले यी सबै कुराहरू थाहा पाएपछि उसले आत्महत्या गर्दछ । जब कविताको यौवन समाप्त हुँदै जान्छ, पैसा पनि सकिँदै जान्छ तब किरण र कवितामा सम्बन्ध विच्छेद हुन्छ । कविता आश्रयविहीन भई कुकुरहरूसँग पीपलको बोटमुनि निदाउँछे । यसरी डलर श्रीमान्ले कमाउँछ तर ताप श्रीमतीलाई लाग्दछ ।
डलरको ताप कथामा एउटा नौलो विषय उठाइएको छ, त्यो हो नो सेक्स र यस सेक्स । लोग्ने मान्छेहरू दिनभरि स्कूल बन्द गराएर लखतरान भएर आउँछन् अनि खाना खाएर ओछ्यानमा पसेपछि श्रीमतीको शरीरको स्पर्श गर्न थाल्दछन् । यस अवसरलाई श्रीमतीहरूले स्वार्थ पूरा गर्ने समयका रूपमा प्रयोग गर्न सक्दछन् । स्कूल बन्द नगराउने वा भनेको मान्ने भए यस सेक्स, अन्यथा नो सेक्स । यसै तरिकालाई अपनाएर कविताले पूर्णेलाई विदेश पठाएकी हुन्छे ।
कथा जिन्दगीको कथासङ्ग्रहको अन्तिम कथा हो : जनयुद्धको उपहार । यो रातो झन्डा र कमरेडको सपना जस्तै राजनैतिक विसङ्गतिप्रतिको कोमल आक्रोश हो । २०५२ साल फागुनदेखि नेकपा (माओवादी) बाट सुरु भएका जनयुद्धका उद्देश्यहरू: नेपालमा जातीय विभेदको अन्त्य, जसको जोत उसको पोत र सामन्तहरूको सफाया, त्यसमा पनि जातीय रूपमा पछाडि पारिएका दलित र जनजातिहरूलाई विशेष प्राथमिकता र अन्त्यमा समाजवाद हुँदै साम्यवादी शासन व्यवस्थाको स्थापना थिए । कथामा दलित (कामी) समुदायकी धनमाया सुरुदेखि नै ठूला जातका भनिएकाले होच्याएकामा प्रतिवाद गर्ने खरी केटी, उसलाई माओवादीबाट अपहरण गरिन्छ । माओवादी पार्टीमा लाग्न सुरु सुरुमा मन नपरे पनि बिस्तारै बिस्तारै ऊ पूर्णकालीन कार्यकर्ता बन्दछे । यसै क्रममा पण्डितको छोरा कमरेड संस्कृति र पार्टीले राखिदिएको धनमायाको नाम कमरेड सूर्यका बीच प्रेम, यौन सम्बन्ध हुँदै विवाह हुन्छ । उनीहरूका दुई सन्तान पनि जन्मन्छन् । यसै क्रममा जनयुद्धमा अप्रत्याशित किसिमले परिवर्तन आउँछ । पार्टीका नेताहरूले सरकारसँग भारतमा अबदेखि युद्ध नगर्ने भनेर बाह्र बुँदे सम्झौता गर्दछन् । अब कमरेड संस्कृति र कमरेड सूर्यमा संस्कृतिक क्षेत्रमा काम गर्ने भएकाले दुवैले सैन्य शिविरमा रहन नपाएर उनीहरू घर फर्कन्छन् तर कमरेड संस्कृतिका बाबुले दलितकी छोरीसँग विवाह गरेका कारण घरमा शरण नदिएकाले उनीहरू सहरमा डेरा गरी बस्न थाल्छन् । अब कमरेड सूर्यमाले सम्झिन्छे :
माथि २ मा गरिएका चर्चाका आधारमा कथा जिन्दगीका कथासङ्ग्रहका विशेषताहरू निम्नलिखित देखिन्छन् :
३.१ जिन्दगीका विविध स्वरूप
- जाँड रक्सीका कुलतबाट पीडित जिन्दगी : दोषी कर्म, चकुसेको जिन्दगी
- इमानदार राजनैतिक कार्यकर्ताको जिन्दगी : रातो झन्डा, कमरेडको सपना, जनयुद्धको उपहार
- भ्रष्ट कर्मचारीको जिन्दगी : सडक जिन्दगी, मिसन पैसा
- कविको जिन्दगी : जँड्याहा कवि
- डाक्टरको जिन्दगी : मायाको रङ
- बेचिएकी चेलीको जिन्दगी : बम्बै यात्रा
- वृद्धवृद्धाको जिन्दगी : अन्तिम सहारा
- वैदेशिक रोजगारीमा गएका श्रीमान्को जिन्दगी : डलरको ताप
यसरी जिन्दगीका विविध कथाहरूको प्रस्तुति भएकाले कथा जिन्दगीका पुस्तकको नामकरण सार्थक देखिएको छ ।
३.२ संरचना र प्रस्तुति
समथिङ पूर्वी पहाडको जनजातिबहुल क्षेत्रमा क्रियाशील भएकाले उनका अधिकांश कथाहरूमा पूर्वी पहाडको ग्रामीण परिवेश आउनु स्वाभाविक हो तर यहाँका कथाहरूमा परिवेशको अनावश्यक विस्तार भएको छ । कथामा क्षिप्र प्रवाहमय शैलीको अपेक्षा गरिन्छ । यसका लागि आकस्मिक आरम्भ र अप्रत्याशित अन्त्य महत्वपूर्ण हुन्छन् तर यहाँका कथाहरूमा पृष्ठभूमि लामो छ । उदाहरणका लागि ‘डलरको ताप’ कथालाई लिन सकिन्छ । यस कथामा मैयाँको प्रसङ्ग नभए पनि कथ्य स्पष्ट हुन्छ । कथाहरूले लामो आयाम बोकेका छन् । समथिङको संरचना र प्रस्तुति गुरूप्रसाद मैनालीका ढाँचाको देखिन्छ ।
अन्त्यमा पचास वर्षका उमेरमा एकाउन्न वटा कृति नेपाली वाङ्मयलाई समर्पित गर्न सक्षम गुरुङ रामप्रकाश समथिङप्रति सम्मान जनाउनाको विकल्प छैन । अझै तर छोटा छोटा कथाहरूको अपेक्षासहित साधुवाद समर्पण गर्दछु ।
धरान, सुनसरी
९८४२२–७६७६७
